De oorlog in de Oekraïne is een van de grootste verschrikkingen van onze tijd. Tegelijkertijd brengt het conflict weer oude lessen over moed, leiderschap en zelfopoffering naar voren. In dit artikel drie lessen die we kunnen leren van het leiderschap van president Volodymyr Zelensky.
Volodymyr Zelensky is een voormalig acteur en komiek die zich heeft ontpopt tot een van de grote leiders van de 21e eeuw. Slechts dagen na de Russische inval waren er in Europa en de VS al t-shirts te koop met zijn beeltenis en uitspraken. Dit soort adoratie veroorzaakt uiteraard weer argwaan en tegengeluiden, zoals geruchten over schimmige relaties met Oekraïense oligarchen. Maar dat alles is niet heel relevant voor wat we kunnen leren van zijn leiderschap. Drie lessen wil ik hier uitlichten. De eerste twee, die van waarde en van dienen, heb ik eerder beschreven in artikelen (zoals hier), maar zijn toch belangrijk om stil bij te staan. De derde, over inspiratie, zal ik hier wat verder uitdiepen.
De waarde van leiderschap
Mensen volgen leiders zij kunnen helpen samen meer succesvol te zijn. Dit is de fundamentele evolutionaire logica van leiderschap. En Zelensky levert. Hij weet intern de eenheid te versterken en extern (m.n. bij NATO landen) het Oekraïense belang te behartigen. Bijna dagelijks spreekt hij met NATO leiders of spreekt het parlement van een NATO land toe. En telkens weet hij toezeggingen voor meer wapens en steun los te krijgen. Als leider is hij zo van onschatbare waarde voor zijn land.
Dit is de bottom-line van leiderschap: hoe help jij de groep verder met je leiderschap. Dit principe gaat op kantoor op dezelfde manier op. Je leiderschap wordt beoordeeld op wat je bijdraagt aan het werkproces. Hoe maak jij ons meer succesvol? In mijn eigen onderzoek naar leiderschap was dit (op kantoor) de krachtigste voorspeller voor gezag (of je als leider wordt gezien).
Dienend leiderschap
Een opvallend kenmerk van Zelensky’s leiderschap is zijn continue aanwezigheid in het openbaar. Toen de eerste geruchten verspreid werden dat hij op de vlucht was geslagen, maakte hij direct een videoboodschap met zijn team op straat in Kiev. Dat was het moment waarop Russische huurmoordenaars in Kiev naar hem op zoek waren en kruisraketten klaarstonden voor als zijn locatie bekend zou zijn. De boodschap was helder: zijn persoonlijke veiligheid was voor hem ondergeschikt aan zijn rol. Een van zijn meest bekende uitspraken deed hij toen de Amerikanen aanboden hem uit Kiev te evacueren. Zijn antwoord: the fight is here, I need ammunition, not a ride. Zijn gedrag kan macho of onverantwoord lijken, maar dit mist de boodschap er van: ik ben 100% bereid mijzelf voor deze zaak op te offeren. Het is deze boodschap die mensen diep raakt.
In organisaties voelen medewerkers haarfijn aan waar jij als leider voor staat. In het vooronderzoek voor het boek Gezag heb ik professionals geïnterviewd over hun ervaringen met leidinggevenden. Een punt dat herhaaldelijk terugkwam bij beschrijvingen van de slechtste leidinggevenden was de perceptie dat zij er alleen voor hun eigen belang (bonus/carrière) stonden. Geloven mensen dat je er echt voor hen staat, dan volgen ze je (mits je ook bijdraagt uiteraard).
Inspirerend leiderschap
Wat motiveert de Oekraïners eigenlijk om te vechten? Is het omdat Zelensky hen motiveert te vechten? Nee, natuurlijk niet. Ook zonder Zelensky zouden ze vechten. Ze vechten omdat ze van hun land houden, ze vrij willen zijn en niet onder het juk van de Russen willen leven. Zelensky is niet de bron van hun motivatie, die motivatie is er al. Wat Zelensky doet is hier woorden aan geven en het belichamen. Hij is als een soort feedback mechanisme waardoor het zichtbaar wordt en inspireert. Als die motivatie er niet was, kon Zelensky het ook niet creëren. Dit zien we bij de Russen.
De Russen hebben geen echte reden om te vechten en alles lijkt er op te wijzen dat het moraal onder Russische militairen op z’n zachts gezegd beroerd is. Er is geen inspirerende leider die hier verandering in kan brengen. Ze vechten gewoon voor de verkeerde zaak. De enige manier om de troepen in beweging te krijgen is door straf en dreiging. Zo hangt soldaten die weigeren jarenlange gevangenisstraf boven het hoofd en mogelijk zelfs het vuurpeloton.
De goede zaak
In organisaties bestaat nog wel eens het misverstand dat motivatie van leiders komt, alsof echte leiders een soort tovenaars zijn die het vuur in mensen kunnen ontsteken. De uitdaging is echter fundamenteler dan leiderschap: de zaak moet kloppen. Met al hun spindoctoren en communicatieadviseurs zijn veel leiders gaan geloven dat het hun taak is om mensen te overtuigen van wat zij als de goede zaak zien. We missen daarbij het fundamentele punt dat er ook echt een goede zaak moet zijn en dat leiders niet bepalen wat dat is. Zelensky heeft veel goede kwaliteiten waardoor hij de juiste man voor het moment is, maar zonder het moment was hij waarschijnlijk nooit een leider van dit statuur geworden. De historicus Niall Ferguson kende Zelensky al een aantal jaar en merkte recent op: ik heb hem altijd graag gemogen, maar nooit verwacht dat hij een leider van historisch formaat zou worden.
In het Nederlandse leger hebben we het concept van opdrachtgerichte commandovoering: leiders geven een opdracht, ondergeschikten denken zelf na over hoe ze het uitvoeren (even heel kort door de bocht). Dit betekent dat de manschappen zelf nadenken, eigen initiatief ontplooien en een zekere mate van zelforganisatie hebben. Dit concept werkt perfect wanneer je zaak klopt, wanneer je vecht voor de juiste dingen. Doe je dat niet, dan mist de motivatie en moeten leiders hiërarchisch optreden om de boel in beweging te krijgen. Dit is wat we nu in die verschrikkelijke oorlog zien. De Oekraïners nemen initiatief en organiseren zelfs overal acties. De Russische leiding moet liegen en dreigen om hun oorlogsmachine draaiende te houden.
Oorlog maakt zichtbaar wat we in vredestijd denken te kunnen negeren.
Het lijkt misschien wat ongepast om de verschrikkingen van oorlog te vergelijken met de banale realiteit van de kantoortuin. Toch zijn er een aantal processen van samenwerking en leiderschap die exact hetzelfde werken, alleen extreem uitvergroot zijn in oorlog. Ook in organisaties is het de intentie en de bijdrage van een leider die anderen doet volgen. En ook op de werkvloer zijn de leiders die gevolgd worden de leiders die het verschil maken. En ook in organisaties is het zo dat wanneer de medewerkers niet geloven in dat waar de organisatie voor staat, er geen eigenaarschap en zelforganisatie zijn. Oorlog maakt zichtbaar wat we in vredestijd denken te kunnen negeren.
Meer weten?
13 januari 2023 starten we weer met een nieuwe editie van de leergang evolutionaire psychologie voor professionals (EPP).
Meer informatie en aanmelden via www.nimep.nl/epp of neem direct contact op met de auteur en docent via wildschut@nimep.nl
Geen artikelen missen? Schrijf je hier in voor de nieuwsbrief