Psychologische veiligheid is voorwaardelijk voor teamprestaties en niet onbelangrijk voor het werkplezier. Het is daarom goed dat dit thema nu steeds vaker op de agenda staat. Maar met deze agenda-entry komen ook risico’s.
Ik voel mij hier niet veilig. De nieuwe teamleider wist niet precies wat hij hier mee aan moest en vroeg voorzichtig door. Waarom voel je jezelf niet veilig, kun je daar iets over vertellen? Het teamlid had niet veel tijd nodig om te reageren: nee, natuurlijk niet, dat voelt niet veilig! Het onderwerp was daarmee even snel afgesloten als het geopend was. Het liet de teamleider echter niet los. De opmerking voelde voor hem zowel als een verwijt als een excuus. Een verwijt richting hem en een excuus om zelf geen verantwoordelijkheid te nemen. Of was het echt niet veilig?
Onveiligheid zit in het systeem
Organisaties zijn onveilige plekken. Sterker, elke plek waar mensen samen zijn heeft iets gevaarlijks. Zelfs als je een praatje moet geven voor een groep vrienden of familie kun je nerveus worden. Overal waar andere mensen zijn, kunnen andere mensen over je oordelen en is er zo sociaal risico. Sommige mensen zijn hier gevoeliger voor dan andere. Mensen die hoger op introversie scoren hebben vaak meer moeite met sociaal risico en lijden ook vaker aan sociale angsten (de perceptie van sociaal risico). Maar ook bij extraverten stijgt de bloeddruk wanneer ze aan de beurt zijn in een voorstelrondje. In organisaties zijn we altijd met anderen en wordt er continu vergeleken en geoordeeld. Onveiligheid zit in het systeem. Als we het over psychologische veiligheid hebben moet het dan ook niet gaan over of het er wel of niet is, maar of er een niveau van veiligheid is dat voldoende is voor goede samenwerking.
Onveiligheid als wapen
Om effectief samen te kunnen werken moeten teamleden zich veilig voelen om zonder terughoudendheid hun meningen en ideeën te uiten (voor zover die relevant zijn voor het groepsproces). Zoals we zagen verschilt dit gevoel echter per persoon. Dus als een iemand in een team zich niet veilig voelt, kan dit meer zeggen over deze persoon dan over het team. Uiteraard kan ook het tegendeel waar zijn, nml dat degene die zijn of haar mond opent de enige is die durft uit te spreken wat de rest voelt. Gaan we er even van uit dat het bij het individu ligt, dan wordt het doel van veiligheid problematisch. De onzekerheid van het individu is dan opeens het probleem van de groep. Het is dan niet meer de uitdaging van het individu om beter met zijn of haar eigen sociale onzekerheid om te gaan, maar van de groep om het individu zich veilig te laten voelen. Deze situatie kan niet alleen een onnodige last op het team leggen, het laat zich ook goed lenen voor manipulatie. Ik roep dat ik mij onveilig voel en het team of de teamleider moet aan de slag! Onveiligheid kan zo een manier worden om problemen van je af te schuiven.
Veiligheid belangrijk maken brengt ook het risico met zich mee dat het als excuus gebruikt wordt om moeilijke confrontaties uit de weg te gaan of om geen verantwoordelijkheid te nemen. Onderdeel zijn van een groep betekent dat je soms dingen moet doen die ongemakkelijk voelen, zoals iets dat je dwars zit bespreekbaar maken of iemand anders aan te spreken op zijn gedrag. De medewerker uit het voorbeeld aan het begin van dit artikel leek dit te doen. Ja, de vorige teamleider had steken laten vallen en een onveilige situatie doen ontstaan. Ze wilde echter zelf geen verantwoordelijkheid nemen in de uitdaging waar het team nu voor stond, de uitdaging om samen de boel weer aan het rollen te krijgen. Door het als onveilig te labelen legde ze het balletje bij de nieuwe teamleider: jullie hebben het fout gedaan en jullie moeten het nu oplossen. De nieuwe teamleider voelde terecht een verwijt en een excuus achter de opmerking.
Meer veiligheid maakt mensen banger.
Veiligheid en veerkracht
Een tweede probleem van een te sterke nadruk op veiligheid is dat het veerkracht kan ondermijnen. Vergelijk het met allergieën. In de afgelopen decennia is pinda allergie bijvoorbeeld sterk toegenomen. De belangrijkste reden daarvoor is dat we ons meer bewust zijn geworden van pinda allergie en kinderen er voor zijn gaan beschermen. Wanneer kinderen niet blootgesteld worden aan pinda’s en ze hebben een aanleg voor pinda allergie, leert hun systeem er ook niet mee omgaan. De kans op heftige allergische reacties neemt daardoor toe. Psychologische veerkracht is ons mentale immuunsysteem. Veerkracht betekent een zekere tolerantie voor risico en die tolerantie bouw je niet op door alle risico’s uit te sluiten. Het ontstaat juist door blootstelling aan risico (zie ook antifragiliteit). Een te sterke focus op (psychologische) veiligheid, maakt dat mensen uiteindelijk psychologisch incapabel worden om effectief met onveiligheid om te gaan. Het gevolg is dat er meer veiligheid moet worden gecreëerd, wat mensen weer minder capabel maakt, waardoor de wereld steeds minder veilig voelt. Meer veiligheid maakt mensen zo banger (wat mogelijk ook de reden is dat, terwijl we nu in de meest veilige tijd ooit leven, veel mensen angstremmers slikken).
Psychologische veiligheid is belangrijk, maar een eenzijdige focus op veiligheid heeft risico’s. Je niet veilig voelen mag niet een “buut vrij” zijn die je ontslaat van verantwoordelijkheid. Het doel dat iedereen zich 100% veilig moet voelen is niet realistisch en kan schadelijke gevolgen hebben. Samen met psychologische veiligheid zullen ook idealen als moed en veerkracht een plek moeten krijgen.
Veiligheid en verantwoordelijkheid
De medewerker aan het begin van dit artikel had een belangrijk punt: wanneer het niet veilig is, is de kans klein dat mensen vertellen dat of waarom het niet veilig is. Een leidinggevende die vervolgens druk uitoefent op medewerkers om het toch te vertellen waarom het niet veilig is, maakt het er niet veiliger op. In dit voorbeeld werd het team geholpen door een teamcoach die eerst individuele gesprekken voerde en vervolgens met het team en de leidinggevende aan de slag te gaan. Vertrouwelijke gesprekken met een onafhankelijke derde kunnen in dit soort situaties belangrijk zijn om de vinger te krijgen achter wat er nu echt speelt. Vervolgens moet iedereen echter wel zijn of haar verantwoordelijkheid nemen, zowel teamleden als leidinggevende.
Onveiligheid mag geen wapen of schuilplaats worden
Hoe gaan we om met de risico’s van veiligheid? Belangrijk is een realistisch beeld te hebben van wat veiligheid betekent. Veiligheid is niet de afwezigheid van sociaal risico. Sterker, het is goed om over de realiteit van sociaal risico te praten, om zo ook te kunnen bepalen of het acceptabel is. Vervolgens is het belangrijk oog te hebben voor individuele verschillen in hoe mensen veiligheid ervaren. Waar mensen worstelen met onzekerheid en/of sociale angsten kan training en coaching helpen het voor het gevoel veiliger te maken. Ten slotte is het goed meer zicht te krijgen op de spelletjes die (sommige) mensen spelen. Onveiligheid mag geen wapen of schuilplaats worden.
Aandachtspunten:
- Zorg voor een realistisch beeld van veiligheid. Veiligheid is niet de afwezigheid van risico.
- Heb oog voor individuele verschillen in hoe mensen veiligheid ervaren.
- Zorg dat er naast aandacht voor onveiligheid ook aandacht is voor veerkracht
- Zoek naar duurzame oplossingen voor oud zeer (goede conflictresolutie)
- Wees alert op manipulatie
- Begrijp hoe veiligheid ontstaat in organisaties (zie ook dit artikel over veiligheid en dit artikel over schijnveiligheid)
Meer weten?
13 januari 2023 starten we weer met een nieuwe editie van de leergang evolutionaire psychologie voor professionals (EPP).
Meer informatie en aanmelden via www.nimep.nl/epp of neem direct contact op met de auteur en docent via wildschut@nimep.nl
Geen artikelen missen? Schrijf je hier in voor de nieuwsbrief