Mensen zijn verhalen vertellers en vaak dienen de verhalen die we vertellen specifieke doelen, zoals jezelf in een gunstig daglicht zetten of je wil doordrijven. In de wetenschap wordt hier ook wel naar verwezen met de technische term Bullshit en het werkwoord bulshitten.
De term bullshit (103.000 resultaten op Google Scholar) wordt in de wetenschap gebruikt voor verhalen die op geen enkele manier gebaseerd zijn op feiten en die alleen verteld worden omdat ze de belangen van de bullshitter dienen. Denk bijvoorbeeld aan die collega die allerlei fantastische verhalen verteld over wat hij allemaal gedaan heeft, om zo de indruk te wekken meer te weten en/of meer te kunnen dan anderen. De bullshit van collega’s heet ook wel workplace bullshit, een specifieke subset van bullshit (slechts 45 resultaten op Google Scholar) die vaak wordt geproduceerd door managers.
Bulshitten is iets anders dan liegen. Liegen is het bewust verbergen van de waarheid met onwaarheden, een bullshitter is daarentegen helemaal niet bezig met waarheid of onwaarheid. Hij wil een verhaal vertellen en trekt zich daarbij weinig aan van de waarheid. Het verhaal kan bestaan uit flarden waarheid, dingen die waar zouden kunnen zijn en verdraaiingen. Bullshit is in essentie een strategisch verhaal, het vertellen dient een doel en het werkt doordat anderen overtuigd raken van iets dat de bullshitter uitkomt.
Bullshit in de praktijk
Zelf ben ik regelmatig over workplace bullshit gestruikeld, vaak omdat ik het niet als een strategisch verhaal herkende, maar het zag als een misinterpretatie van de feiten. Vervolgens ging ik dan in discussie over de feiten, maar miste ik de pointe. Laat ik hier een voorbeeld geven. In een onderwijsinstelling werd het besluit genomen om de ondersteuning voor docenten weg te bezuinigen. Ik vond dit jammer, want deze mensen maakten mij leven een stuk makkelijker. Het management drukte ons echter op het hart dat dit nodig was omdat (betalende) studenten een probleem hadden met deze mensen. Het zou voor deze studenten niet helemaal duidelijk zijn waar deze ondersteuners nodig voor waren. Voor mij was dit verhaal duidelijk onwaar, ik sprak alle studenten en las alle evaluaties. Het was echter een (bullshit) verhaal waarmee het management hun beslissing naar de andere medewerkers legitimeerden. Door in discussie te gaan over de feiten kreeg ik (geheel voorspelbaar) een conflict met het management.
Bullshit kan om twee redenen schadelijk zijn. Ten eerste kan het tot allerlei verkeerde beslissingen leiden die de organisatie schaden, zoals iemand in een positie laten terwijl hij/zij incompetent is of verkeerde investeringen maken. De tweede reden is vaak meer subtiel en heeft betrekking op de schade aan vertrouwen. Mensen hebben een neus voor bullshit, maar zien er vaak vanaf om het benoemen om anderen niet in verlegenheid te brengen of hun eigen belangen niet te schaden (wanneer de bullshit vanuit hoger in de hiërarchie komt). Mijn voorbeeld van de onderwijsinstelling lag in deze lijn. Iedereen wist dat het verhaal bullshit was, maar iedereen hield wijselijk zijn mond. Het feit dat in de organisatie bullshit wordt geproduceerd en getolereerd, schaadt de geloofwaardigheid van het leiderschap van de organisatie. Schijnbaar kun je hier niet vertrouwen op wat er gezegd wordt.
Dealen met Bullshit
In organisaties gaat er altijd wel bullshit rond, maar in tijden van verandering en druk kan het gier door de gangen vliegen. De reden is zowel dat posities onder druk komen te staan, als dat zich kansen openen. Als jij met een mooi verhaal jezelf als de redder kan opwerpen, kun je veel naar jezelf toetrekken. Daarom moeten we in tijden van verandering, druk en onzekerheid nog meer alert zijn op wat door de gangen vliegt.
De auteurs van een wetenschappelijk artikel over “workplace bullshit” adviseren vier stappen in het omgaan met workplace bullshit:
- Bullshit begrijpen: begrijp wat het is en hoe het werkt (m.a.w., maak niet de denkfout die ik als docent maakte).
- Bullshit herkennen: kijk door de kretologie heen en zie de intenties (welk belang/doel dient de bullshit)
- Reageer op de bullshit, bijvoorbeeld door het te negeren of aan de kaak te stellen. Dit laatste vergt uiteraard ook slim acteren en een begrip van bullshit.
- Bullshit voorkomen: maak een norm van zaken met normale woorden kunnen uitleggen en zaken onderbouwen.
Bullshit verbergt zich graag in mooie verhalen, moeilijke termen en ingewikkelde redenaties. Een hiermee samenhangend beschermingsmechanisme is wat ook wel een “Appeal to Authority Fallacy” heet. De bullshitter zegt dat een belangrijk of beroemd iemand het gezegd heeft en dan is het waar. Of je kunt alleen meepraten wanneer je de juiste training of opleiding hebt gedaan. Prik hier doorheen! Wanneer iemand zijn punt niet in normaal Nederlands kan uitleggen, dan is de kans redelijk dat hij of zij poep praat.
McCarthy, I. P., Hannah, D., Pitt, L. F., & McCarthy, J. M. (2020). Confronting indifference toward truth: Dealing with workplace bullshit. Business Horizons, 63(3), 253-263.