Alles wat in de samenleving speelt, zal uiteindelijk ook op de werkvloer terecht komen. Of het nu om QR codes gaat, zwarte piet of het klimaat. Dit kan uiteindelijk een destructieve invloed hebben op de onderlinge verhoudingen en de kwaliteit van samenwerking. Polarisatie kost geld.
Als student had ik vaak verhitte discussies met vrienden of medestudenten. Vaak stonden we recht tegenover elkaar en gingen we er hard in, maar dit had nooit invloed op de onderlinge relatie. De laatste tien jaar zie ik dit soort discussies steeds minder, met als dieptepunt de huidige coronacrisis. Meningen zijn moreel geworden: je hebt niet alleen ongelijk, je bent ook slecht. Toen mijn vrouw op een statusupdate aangaf gevaccineerd te zijn, werd ze geblokkeerd door een van haar contacten. Ze hoorde nu bij de fouten. Mensen vellen harde morele oordelen over elkaar, of het nu over wappies gaat of over mensen die het overheidsbeleid steunen. In organisaties wordt het onderwerp soms angstig vermeden, om vijandige discussies te voorkomen. En terecht.
De kosten van polarisatie
Onderzoek laat steeds duidelijker zien dat de polarisatie in de samenleving gevolgen heeft voor de sfeer en zelfs kwaliteit van werk. In een onderzoek van de American Psychological Association (APA) in 2017 werd gevonden dat 21% van ondervraagden zich meer cynisch en negatief te voelen door politieke discussies op het werk (van 15% in 2016). Ruim 40% gaf aan dat het huidige politieke klimaat ten minste tot een negatieve uitkomst leidde op het werk. Dit kon betrekking hebben op lagere productiviteit en/of slechtere samenwerking. Nu is Amerika mogelijk uniek in de mate van politieke polarisatie, maar ook in Nederland is polarisatie sterk toegenomen. Wanneer discussies over vaccinaties of QR codes vrienden en familie uit elkaar kunnen drijven, moeten we ons geen illusies maken over wat er op de werkvloer kan gebeuren.
Hoe ga je hier mee om als organisatie? Een groeiend aantal bedrijven in de VS kiest er voor om politiek van de werkvloer te verbannen. Elke discussie of uiting over politiek is taboe in de fysieke en digitale ruimte van de organisatie. Er is veel te zeggen voor een politiekvrije werkvloer, maar er zitten ook redelijk wat haken en ogen aan. Het top-down opleggen van dergelijke gedragsregel kan bijvoorbeeld tot weerstand leiden en ontwijkgedrag. Vooral wanneer medewerkers jong en politiek geëngageerd zijn, kan dit vergaande gevolgen hebben. In de software bedrijf Basecamp leidde het instellen van deze gedragsregel tot het vertrek van een derde van werknemers. Er zijn uiteraard alternatieven voor de politiekvrije werkvloer, maar laten we eerst kijken hoe we dit mogelijk toch voor elkaar kunnen krijgen.
De politiekvrije werkvloer
Een praktisch probleem van het implementeren van een politiekvrije werkvloer is hoe dit te reguleren. Laat je medewerkers elkaar verklikken of moeten gesprekken worden gemonitord? En wat valt er precies wel onder en wat niet? Mag ik klagen over de avondklok? Een oplossing is een onderscheid te maken tussen politieke activiteiten (zoals posters ophangen) en discussie. Politiek kun je hard (top down) verbieden. Het kan bijvoorbeeld organisatiebeleid zijn dat geen posters opgehangen mogen worden of dat werkmail niet gebruikt wordt voor het verspreiden van politieke informatie. Het reguleren van discussie zelf zal echter meer bottom-up moeten gebeuren.
De meest effectieve manier om gedrag op de werkvloer te reguleren is door middel van gedragsnormen. Dit werkt echter alleen wanneer die gedragsnormen gedragen worden (medewerkers vinden ze zelf belangrijk) en zelf gereguleerd kunnen worden (zie ook dit artikel over normregulatie). Aangezien medewerkers zelf vaak aangeven ongemakkelijk te worden van discussies over politieke of maatschappelijke onderwerpen, zal het niet moeilijk zijn om in gezamenlijke dialoog (bottom-up) tot spelregels te komen. Belangrijk voor het succes van deze bottom-up benadering is het goed begeleiden van het proces van formuleren, evalueren en reguleren van deze gedragsnormen. Wanneer zelfsturing en teamontwikkeling al een prioriteit is in de organisatie, kan deze inspanning goed aansluiten bij wat er al gebeurd of nodig is (zie dit artikel over teamontwikkeling).
Investeren in sociaal kapitaal
Als we het hebben over polarisatie op het werk, is het belangrijk dit vraagstuk in het licht van de actuele situatie op de werkvloer te bekijken. Is er een sterke voedingsbodem voor conflict en welke mechanismen zijn er om conflicten op te lossen? De discussies die ik als student had waren in een veilige omgeving met vrienden. De relaties waren goed en uiteindelijk ging het vooral om lol met elkaar hebben. Er waren heldere prioriteiten. Maar wat nu als je in een onveilige omgeving bevind met weinig sociaal kapitaal (onderling vertrouwen en goodwill)? Soms is er dan maar een klein vonkje nodig om het kruitvat te laten ontploffen (of een half woord om de sfeer te verpesten).
Wanneer er in een organisatie weinig sociaal kapitaal is, dan kan polarisatie sneller en makkelijker schade aanrichten dan wanneer relaties sterk en gezond zijn. Wat kun je dan beter doen: angstig onderwerpen vermijden of investeren in sociaal kapitaal? Uiteraard is dat laatste een lange termijn oplossing en zal het vaak nodig zijn de werkvloer enigszins politiek-vrij te maken. Sociaal kapitaal is echter essentieel voor een organisatie, zowel voor het welzijn van medewerkers als voor de bottom-line. Dit is de echte uitdaging.
Goede gesprekken voeren
Een van de belangrijkste uitdagingen in organisaties is het verbinden van verschillende perspectieven om tot oplossingen te komen bij complexe vraagstukken. Diversiteit in visies en expertises is een sterke voorspeller van prestaties in team, maar alleen wanneer er voldoende sociaal kapitaal is. Verschillen kunnen overbruggen en vertrouwen ontwikkelen is zo een kritiek vermogen in moderne organisaties. Dit vermogen kunnen we ontwikkelen als team, zowel door de ontwikkeling van vaardigheden als door het ontwikkelen van gezamenlijke spelregels (gedragsnormen) voor dialoog. Wanneer we dit vermogen ontwikkelen in de organisatie, hoeven we ook minder angstig te zijn voor polariserende onderwerpen. We hebben immers het vermogen het gesprek aan te gaan.
We kunnen als organisatie zelfs verder gaan: waarom niet gericht discussies over polariserende onderwerpen starten? We hebben daarmee niet alleen ideaal oefenmateriaal om beter te worden in kritieke vaardigheden, mogelijk dragen we als organisatie zelfs iets bij aan het verminderen van polarisatie in de samenleving.
Meer weten?
13 januari 2023 starten we weer met een nieuwe editie van de leergang evolutionaire psychologie voor professionals (EPP).
Meer informatie en aanmelden via www.nimep.nl/epp of neem direct contact op met de auteur en docent via wildschut@nimep.nl
Geen artikelen missen? Schrijf je hier in voor de nieuwsbrief